GD&T Nedir?

Geometrik Boyutlandırma ve Toleranslandırma (GD&T), mühendislik çizimlerinde bir parçanın boyutlarını, şekil toleranslarını, konumunu ve oryantasyonunu tanımlamak için kullanılan uluslararası bir dil ve sistemdir. GD&T, parçaların üretim sırasında karşılaşabileceği geometrik değişimlere rağmen, bir araya geldiklerinde doğru bir şekilde çalışmasını sağlar.

GD&T, aşağıdaki standartlarla düzenlenmiştir:

• ASME Y14.5 (Amerikan Makine Mühendisleri Birliği)
• ISO 1101 (Uluslararası Standart Organizasyonu)

---

GD&T'nin Avantajları

1. Netlik Sağlar: Tasarım gereksinimlerini açık bir şekilde ifade eder.
2. Üretim Verimliliğini Artırır: Üreticilerin hangi toleransların kritik olduğunu anlamasına yardımcı olur.
3. Maliyet Tasarrufu Sağlar: Kritik olmayan alanlarda daha geniş toleranslara izin vererek maliyeti düşürür.
4. Evrensel Kullanılabilirlik: Parçaların farklı üreticiler tarafından üretildiğinde dahi uyum içinde olmasını sağlar.

---

GD&T'nin Temel Elemanları

1. Kontrol Çerçevesi

   • Geometrik tolerans gereksinimlerini ifade eden dikdörtgen bir kutudur.
   • İçeriği:
     • Tolerans Türü: Şekil, konum veya profil gibi kontrol türünü belirtir.
     • Tolerans Değeri: Kabul edilebilir sapma miktarı.
     • Referans Datumu: Ölçümlerin yapılacağı referans noktaları veya yüzeyler.

   Örnek:

   | ⟂ 0.02 | A | B | C |
   

   Bu çerçeve, "bir yüzeyin, A, B ve C referanslarına göre 0.02 mm toleransla dik olması gerektiğini" ifade eder.

2. Geometrik Toleranslar GD&T, geometrik toleransları 5 ana kategoriye ayırır:

   Kategori	Sembol	Açıklama
   Şekil (Form)	ⓕ	Düzlemsellik, Doğruluk, Dairesellik, Silindiriklik
   Yönelim	ⓞ	Paralellik, Diklik, Eğiklik
   Konum	ⓛ	Pozisyon, Eşmerkezlilik, Simetri
   Çalışma (Runout)	ⓡ	Dairesel Çalışma, Toplam Çalışma
   Profil	ⓟ	Çizgi ve Yüzey Profili

3. Datumu (Referans Sistemi)

   • Datum, bir parçanın ölçülmesi için referans alınan noktalar, çizgiler veya yüzeylerdir.
   • Örneğin:
     • Datumu A: Düz taban yüzeyi.
     • Datumu B: Bir deliğin merkezi.
     • Datumu C: Düz bir kenar.

4. Değiştiriciler (Modifiers)

   • Toleransın nasıl uygulanacağını değiştirir. Örneğin:
     • MMC (Maksimum Malzeme Durumu): Bir parçanın en fazla malzeme içerdiği durum.
     • LMC (Minimum Malzeme Durumu): Bir parçanın en az malzeme içerdiği durum.

---

GD&T'de Yaygın Kullanılan Semboller ve Anlamları

Sembol	Tolerans Türü	Açıklama
ⓕ	Düzlemsellik	Bir yüzeyin düzlüğünü kontrol eder.
⟂	Dikliği	İki yüzey arasındaki 90°'lik açıyı kontrol eder.
∥	Paralellik	İki yüzeyin paralelliğini kontrol eder.
ⓞ	Dairesellik (Yuvarlaklık)	Bir yüzeyin aynı yarıçapta olmasını sağlar.
ⓟ	Profil Toleransı	Yüzeyin veya çizginin tasarım geometrisine uygunluğunu kontrol eder.
ⓡ	Çalışma (Runout)	Bir eksen etrafında dönme sırasında oluşan sapmaları sınırlar.
ⓛ	Pozisyon	Bir özelliğin konumunu belirler.

---

GD&T Kullanımına Örnekler

1. Düzlemsellik (Flatness):

• Amaç: Bir yüzeyin düzlüğünü kontrol eder.
• Uygulama: Contalar veya yüzeylerin doğru oturması gereken parçalar.
• Örnek:

  | ⓕ 0.05 |
  

  Bu, yüzeyin her noktasının düzlem içinde 0.05 mm toleransla kalması gerektiğini belirtir.

2. Diklik (Perpendicularity):

• Amaç: Bir yüzeyin, referans bir yüzeye 90° açıyla olması gerektiğini kontrol eder.
• Uygulama: Delikler ve şaftların hizalanması gereken parçalar.
• Örnek:

  | ⟂ 0.02 | A |
  

  Yüzey, referans datumu A'ya göre 0.02 mm toleransla dik olmalıdır.

3. Pozisyon (Position):

• Amaç: Bir deliğin veya özelliğin referanslara göre tam yerini kontrol eder.
• Uygulama: Montajda delik hizalanmasını sağlama.
• Örnek:
  
  

  | ⓛ 0.1 | A | B |
  

  Delik, A ve B datumlarına göre 0.1 mm sapma içinde olmalıdır.

---

GD&T'nin Tasarım, Üretim ve Kontroldeki Rolü

1. Tasarım:

   • GD&T, tasarımcıların işlevsel gereksinimleri açıkça tanımlamasına yardımcı olur.
   • Kritik toleranslar belirtilerek üretimde gereksiz hassasiyet önlenir.

2. Üretim:

   • Üreticilere parçaların nasıl işlenmesi gerektiğini net bir şekilde anlatır.
   • Örneğin, sadece kritik özellikler için sıkı tolerans gereklidir.

3. Kalite Kontrol:

   • GD&T, parçaların doğruluğunu ölçmek için referans noktaları sağlar.
   • Koordinat Ölçüm Makineleri (CMM) tolerans kontrolünü kolaylaştırır.

---

Sonuç

Geometrik Boyutlandırma ve Toleranslandırma (GD&T), modern mühendislikte tasarım, üretim ve kalite kontrol için temel bir araçtır. GD&T, parça tasarımındaki belirsizlikleri ortadan kaldırır, maliyetleri optimize eder ve üretim süreçlerini kolaylaştırır. GD&T'yi anlamak, mühendislerin daha hassas ve uyumlu ürünler tasarlamasına yardımcı olur.